Saksafon; müzik dünyasında sesi ve görüntüsüyle ayrı bir yere sahip olan üflemeli bir çalgıdır. Bu müzik aletinin Belçika doğumlu bir enstrüman imalatçısı olan Adolphe Sax’ın (Antoine-Joseph) saksafonu icadından bu yana birçok türü geliştirilmiştir. Her biri farklı ton, boyut ve ses genişliğine sahip bu saksafon çeşitleri, özelliğine göre bir çok farklı müzik türünde aktif olarak kullanılmaktadır.
Saksafon Çeşitleri Nelerdir?
İçindekiler
Saksafon çeşitlerinin her birinin kendine has özellikleri bulunsa da hemen hemen hepsi ana gövde, horoz ve bek olacak biçimde üç parçadan oluşur. Tipik olarak kullanılan saksafon türleri Soprano, Alto, Bariton ve Tenor olsa da genelde 12 adet saksafon türü bulunur. Bilinen ve en çok kullanılan saksafon türleri ve özellikleri şu şekilde sıralanabilir:
1. Sopranissimo Saksafon
Soprillo olarak anılan sopranissimo saksafon; Dünya’nın en küçük boyutuyla tasarlanan bir saksafon türüdür. Çok nadir olarak bulunan bu enstrümanın boyutu, hemen hemen pikolo flüt kadardır. En küçük saksafon türü olmasının yanında bu enstrümanı öne çıkartan diğer bir özellikte, çok perde sayısına sahip olmasıdır.
Sopranissimo saksafonun boyutları incelendiğinde ne kadar küçük olduğu görülebilirken ebatları ağızlıksız 30 cm, ağızlıklı olarak ise 32.5 cm civarıdır. Dolasıyla bu özelliğinden dolayı müzisyenlerin Soprillo saksafon üzerinde hâkimiyet kurması oldukça zordur. Ayrıca istenilen ince seslerin doğru bir şekilde çıkarılabilmesi için üzerinde birkaç hafta kadar bir süre pratik yapılması gerekir. Tabi ki bu pratik süresi müzisyenin beceri ve profesyonelliğine göre değişkenlik gösterir.
Sopranissimo saksafonu diğer saksafon türleri arasından ayıran bir diğer özellik ise üst oktav perdesinin ağızlık bölümünde bulunmasıdır. Çünkü üzerinde bulunan alan sınırlıdır. Bunun yanında bu saksafon türünün sesinin ve tonunun yüksek olması, soprilla saksafonun daha çok toplu müzik grupları içinde tercih edilmesini sağlar. Ancak her ne kadar toplu müzik grupları tarafından rağbet görse de karar sesi Si bemol (sb) olan bu küçük saksafon türünün, solo olarak da kullanım örnekleri mevcuttur.
2. Sopranino Saksafon
Sopranino saksafon; saksafon türleri arasında en küçük tasarlanan 2. küçük saksafon çeşididir. Ebatlarının küçük olmasından dolayı üretimi zor olan bu saksafon türünün dolayısıyla fiyatı da oldukça yüksektir. Aynı zamanda küçük boyutta olması, müzisyenler tarafından çalınmasını da diğer modellere göre nispeten daha zorlu kılar. Ancak hem çalması hem üretimi zor olan Sopranino saksafonun çıkardığı ses ve tonlar mükemmel bir ahenktedir.
Sopranino saksafon’un karar perdesi Eb harfine denk gelen ‘mi bemol’ notasıdır. Ses aralığı ise Alto saksafonun ses aralığına göre 8 ses yani1 oktav daha incedir. Bu saksafon türünde birçok model düz bir tasarıma sahip iken nadiren de olsa “S“ harfi veya eğri şekilde tasarlanan modelleri de mevcuttur. Sopranino saksafon önceki yıllarda müzisyenler tarafından çok fazla rağbet görmemiş olsa bile, günümüzde kullanımı gün geçtikçe yaygınlaşan bir saksafon türü olmasıyla da ilgi çeker.
Sopranino saksafon kullanım alanı olarak incelendiğinde ise özellikle saksafon grupları ve orkestra içinde hem eşlik etmek, hem de solo çalmak için yaygın olarak tercih edilen bir türdür. Ancak yaygın olarak olmasa da küçük gruplar veya solo tarzı müzik yapanlarda bu saksafon türünü tercih edebilmektedir. Sopranino saksafonu icra eden ünlü müzisyenler arasında; Anthony Braxthon ve Martin Archer gösterilebilir.
3. Soprano Saksafon
Müzisyenler tarafından en fazla kullanılan saksafon türleri arasında 4. sırada yer alan soprano saksafonun ses genişliği, tenor saksafondan 1 oktav daha tizdir. Çoğunlukla düz şekilde üretilen soprano saksafonlar nadir de olsa “S” harfi şeklinde de tasarlanabilirler. Ayrıca düz tasarıma sahip olan soprano saksafon çeşitlerinde kafa ya da gövde kısmının her ikisi ya da biri hafif eğimli şekilde tasarlanabilir.
Karar sesi Bb’si bemol olan soprano saksafonlarda, C “do” sesinde üretilen modeller de bulunur. Kullanımının zor olmasından dolayı profesyonellik gerektiren soprano saksafonlar, özellikle 1960’lı yıllardan sonra Caz müziğinde aktif olarak kullanıldıktan sonra bilinirliği artmış bir saksafon türüdür. Bu saksafon çeşidini icra eden en önemli müzisyenler arasında Sidney Bechet, Dave Koz, Joe Farrell ve Wayne Shorter sayılabilir.
4. Alto Saksafon
Alto saksafon, özellikle çalmaya yeni başlayanlar için önerilen bir saksafon türüdür. Çünkü yeni başlayanlar için ebatları, tek kamışlı yapısı ve perde dizilimi daha uygundur. Notaları sol anahtar üzerine yazılı olan Alto saksafonların boyu 65 cm civarıdır. Ayrıca bu saksafon modelinde perde sisteminin müsait olmasından dolayı çarpma, trill gibi süslemeler yapılabilir.
Saksafon çeşitleri arasında Alto saksafonlar özellikle solo müzik yapanlar için harika bir performans sergilerken aynı zamanda birçok müzik aletiyle uyum sağlayabilir niteliktedir. Alto saksafonlar puslu bir ahenge sahiptir ve bariton saksafona kıyasla ses aralıkları 1 oktav (8 ses) daha tizdir. Bu enstrümanı icra eden ünlü müzisyenler arasında Paul Desmond, Lee Konitz, Art Pepper ve Sigurd Rascher sayılabilir.
5. Tenor Saksafon
Tenor saksafonlar günümüzde en popüler saksafon çeşitleri arasında yer alırken yapı olarak standart saksafon görüntüsü olan “S” şeklindedirler. Alto saksafonlara göre daha büyük olan bu saksafon türünde, ses perdesi daha düşüktür. Dolayısıyla ses çıkarmak için daha fazla hava üflenmesi gerektiğinden yeni başlayanlar için çok uygun bir saksafon modeli değildir. Karar sesi Bb’si bemol olan Tenor saksafonların sesi oldukça tok bir sestir ve genellikle Balkan müzik grupları ve orkestralarda kullanılır. Tenor saksafonu icra eden ünlü müzisyenler arasında John Coltrane, Lester Young, Sonny Rollins, Coleman Hawkins sayılabilir.
6. Bariton Saksafon
Bariton saksafon; saksafon çeşitleri arasında alto ve tenor modellere göre daha az tercih edilen bir modeldir. Sesinin karakteristik özelliği ağır ve tok bir ahenkte olan bu saksafon modeli, genelde eşlik eden enstrüman olarak daha fazla kullanılır. Askeri bando ve mızıka takımlarında sıkça rastlanan bariton saksafonlar, çok fazla olmasa da solo tarzı müzik yapanlar tarafından kullanılabilir. Bariton saksafonlar tek kamışlı yapısı ile notaların sol anahtara yazıldığı bir modeldir ve sol karar sesi EB “mi bemol ”dür. Bu enstrümanı icra eden ünlü müzisyenler arasında Harry Carney, Joe Temperley, Gerry Mulligan ve John Surman sayılabilir.
7. Bas Saksafon
Bas saksafon; Adolphe Sax’ın icat ettiği ilk saksafon çeşidi olarak bilinirken günümüzde diğer çeşitlere göre nispeten daha az kullanılırlar. Ancak saksafonun ilk orijinal hali olduğu için türler arasında her zaman özel bir yere sahiptir. Bas saksafon pozisyonları, görüntüsü ve işleyişi ile bariton saksafona oldukça benzerken ağırlığı ve büyüklüğünden dolayı genelde büyük orkestralarda kullanılan bir modeldir.
8. Kontrbas Saksafon
Kontrbas saksafon; üflemeleri çalgılar arasında en büyük olan enstrüman olmasıyla bilinir. Saksafon çeşitleri arasında bu saksafonu çalanların sayısının az olması bu saksafonun ağırlığının ve büyüklüğünden dolayıdır. Çünkü bu saksafonu çalacak olan müzisyenin kuvvetli olması gerekir. Genellikle caz müzikte kullanılan kontrbas saksafonlar az da olsa klasik müzikte kullanılan bir modeldir.
Kontrbas saksafonlar, saksafon türleri içinde olmasa bile üflemeli enstrümanlar arasındaki en büyük olandır. Bu saksafon türü büyüklüğü ve ağırlığı ile kontrol edilmesi oldukça zor olduğu için icra eden kişi sayısı da diğer saksafon türlerine göre nispeten daha azdır. Bunun yanında baritonun tam 2 katı kadar olan borusu uzunlamasına yer alır. Yaygın olarak kullanıldığı müzik çeşidi cazdır. Ancak az da olsa klasik müzikte kullanım örnekleri bulunmaktadır. Genelde solo müzikte kullanılan kontrbas saksafonu icra eden ünlü müzisyenler arasında Daniel Kientzny, Jay C. Easton, Paul Kohen, Daniel Gordon sayılabilir.
9. Subkontrbas Saksafon
Subkontrabas saksafon; saksafon çeşitleri arasında devasa büyüklüğü olan bir modeldir. Müzikal olarak kullanılan bir model olmamasının yanında genelde şov amacıyla üretilirler. Bu saksafon türü çok devasa ebatlara sahip olduğu için çalan müzisyen bilgisi bulunmamaktadır.
10. F-Mezzo Soprano Saksafon
Popüler olmayan mezzo soprano saksafon çeşitleri günümüzde oldukça azdır. F bariton saksafonun dışında perdeli bir saksafondur. Mezzosoprano saksafonun önemli temsilcileri arasında Anthony Braxton , Vinny Golia , James Carter, Jon Irabagon, Jay Easton yer alıyor.
11. C-Soprano Saksafon
Bu saksafon çeşitleri 1840 yılında icat edilmiştir. En küçüğünden en büyüğüne sıraladığımız zaman c soprano saksafon, bu ailenin en küçük üyesidir. Yüksek perdeli olması ve küçük ebatı sayesinde yaygın olarak kullanılır. Diğer saksafon modellerinin tüm tuşlarına sahiptir.
12. C-Ezgi Saksafon
Saksafon ailesinin bir diğer üyesidir. Genel itibarıyla bu kategoride bulunan orta boyutlu bir saksafon çeşididir.
Yapacağınız Müziğe Uygun Saksafon Türü Seçmek Neden Önemlidir?
Saksafon seçimi yapılırken göz önünde bulundurulması gereken birçok faktör bulunur. Bu belirleyici faktörler arasında diğer faktörler bir yana yapılacak müziğin türü uzun dönemde göz önüne alınması gereken temel bir kriterdir. Bu anlamda genel olarak tenor saksafonun kalın sesler, alto’nun orta tonlar ve soprano’nun ise ince sesler çıkarttığını bilmek gerekir. Örneğin caz müzik çalmak isteyenler için alto ve tenor saksafon uygun gösterilebilirken klasik müzik çalacaklar için alto, rock&roll tarzı için ise tenor saksafon önerilmektedir.
Caz müziği yapacaklar alto veya tenor ile bu müziği icra ederken aynı zamanda klasik ve Türk müziği de çalabilirler. Ana gövde, bek ve horoz kısmında oluşan saksafonlarda kamış ve beke bir bilezik bulunurken çalınabilecek müzik türüne göre bunlar değişebilir. Ayrıca deliklerden çıkan ses güderi sayesinde yumuşatılırken profesyonellikle birlikte bir saksafon modelinden diğerine rahatça geçilebilir. Günümüzde pek çok müzisyen tarafından yaygın olarak alto, soprano, tenor ve bariton saksafonlar kullansa da çoğu müzisyen bu dört türü hatta bazı diğer türleri de rahatça çalabilmektedir.
Saksafon çalma serüveninin başlangıç aşamasında çalmaya genellikle alto saksafon ile başlanır. Bununla birlikte ileri dönemlerde tecrübe kazandıkça çoğu kullanıcı tenor saksafona geçiş yapar. Çünkü ilk etapta Bariton ve Soprano saksafon ile başlanması hem maliyet hem kullanım açısından zorlayıcı olabilir. Saksafon seçimi yaparken:
- Sevilen müzik türleri,
- Sevilen müzisyenler,
- Hangi müzik türünün çalınmak istendiği,
- Enstrümanı almak için ayrılan bütçe,
- Saksafon çalmada hangi seviyede olunduğu,
- Kişinin yaşı ve kuvveti, gibi etkenleri göz önünde tutun.
Saksafon seçimi yaparken saksafon türleri ve özellikleri hakkında bilgi sahibi olunması yapılacak müziğin kalitesini artırırken müzisyene sanatını daha zevkle icra etme fırsatı sunar. Bu yüzden saksafon almak ve çalmak isteyenlerin uzman birinden bilgi alarak bu işe başlaması, hem maddi hem de manevi kayıpları önler nitelikte bir tavsiyedir.
